H 10η Απριλίου για τη Φωκίδα και το Δήμο Δελφών ήταν και φέτος είναι μέρα βαριάς ιστορικής μνήμης, ψυχικής ανάτασης και πατριωτισμού, αφού γιορτάζεται η Απελευθέρωση του Κάστρου των Σαλώνων με το πλέον διάσημο δρώμενο της αναπαράστασης της πολιορκίας του το 1821.
Η Ελληνική Επανάσταση κηρύσσεται στη Ρούμελη, στο Μοναστήρι του Προφήτη Ηλία Σαλώνων την 24 η Μαρτίου 1821. Πιστοί οι Σαλωνίτες στο λόγο που έδωσαν, ξεσηκώνονται την προκαθορισμένη ημέρα. Παραμονή της γιορτής του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, χωρίς δισταγμό, λαός και πρόκριτοι, συγκεντρώνονται στο παλιό Μοναστήρι, λίγα χιλιόμετρα από την πόλη. Αδιαμφισβήτητος ηγέτης, ο μπαρουτοκαπνισμένος οπλαρχηγός Πανουργιάς. Ιθύνων νους και ψυχή του ξεσηκωμού στη Ρούμελη, ο Δεσπότης Σαλώνων Ησαΐας. Ορκισμένος Φιλικός, στενά συνεργαζόμενος με τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Γρηγόριο τον Ε΄, ο καταγόμενος από τη γειτονική Δεσφίνα Ησαΐας σε λιγότερο από ένα μήνα θα θυσιαστεί στο πεδίο της μάχης, στο πλευρό του Αθανασίου Διάκου, κοντά στο γεφύρι της Αλαμάνας. Θα φτιάξουν έτσι οι δυο τους, Διάκος και Ησαΐας, το πρώτο αθάνατο δίδυμο των μεγάλων ηρώων της Ελληνικής Επανάστασης.
pics by Kostas Tsomakos @crimsonscorer.gr
Μέχρι τότε ο Επίσκοπος Σαλώνων θα έχει προλάβει να ξεσηκώσει και να εμψυχώσει ολόκληρη τη Ρούμελη. «Σηκωθείτε αδέρφια! Ο Δεσπότης μας πήρε τ’ άρματα». Η Ρούμελη τους πρώτους κρίσιμους μήνες της Επανάστασης έχει τον βασικό ρόλο στα πεδία των μαχών. Είναι η ασπίδα στην οποία συντρίβονται οι μανιασμένες επιθέσεις του Σουλτάνου για να πνίξει τον ξεσηκωμό των Ελλήνων, πριν αυτός καλά καλά ριζώσει. Αδιαμφισβήτητη πρωτεύουσα της Ρούμελης στην Επανάσταση η Άμφισσα, τα ηρωικά Σάλωνα. Η πόλη ελευθερώνεται από τους Οθωμανούς σε τρεις ημέρες από την κήρυξη της Επανάστασης. Την 27 η Μαρτίου, τα ελληνικά τμήματα, σε μια οργανωμένη από τον Πανουργιά επιχείρηση, απελευθερώνουν την Άμφισσα πρώτη σ’ ολόκληρη τη Ρούμελη, και αποκλείουν στο πανάρχαιο Κάστρο της πολλές εκατοντάδες ένοπλους Οθωμανούς και αμέτρητα γυναικόπαιδα. Οι περήφανοι μέχρι πρότινος αφέντες, στο γύρισμα της ώρας, βρίσκονται πολιορκούμενοι και απελπισμένοι. Στη μάχη, χαμηλά στην πόλη, τραυματίζεται θανάσιμα ο Σταμάτης Τράκας, γιος του Αγοριανίτη κλεφταρματωλού Θεόδωρου Τράκα. Είναι ο πρώτος νεκρός της Ρούμελης στην Επανάσταση. Ο αγέρωχος πατέρας ψυχώνει τα παλικάρια του: «Γάμος χωρίς σφαχτά δεν γίνεται! Συνεχίστε τη μάχη!».
- Οι πολιορκίες των φρουρίων αποτελούν από την αρχαιότητα την πιο δύσκολη στρατιωτική επιχείρηση. Το Κάστρο της Άμφισσας, αυτό που αντιστάθηκε με επιτυχία ακόμη και στις αήττητες ρωμαϊκές λεγεώνες, φαντάζει στους Σαλωνίτες καπεταναίους το Μάρτη του 1821, θεόρατο και απόρθητο. Ο Πανουργιάς όμως έχει «κοντά σαράντα χρόνια κλέφτης». Γνωρίζει ότι το Κάστρο δεν θα καταληφθεί μόνο με την παλικαριά, αλλά κυρίως με την υπομονή, τα τεχνάσματα και την καλλιέργεια της κατάλληλης ψυχολογίας. Το κρίσιμο είναι να απελπιστούν οι Οθωμανοί και να ενθουσιαστούν οι Ρωμιοί. Διασπείρει με τέχνη και στα δύο στρατόπεδα φήμες, που εξυπηρετούν το σκοπό του. «Ρούσικος στόλος εμφανίζεται στον Κορινθιακό Κόλπο και αποβιβάζει στρατεύματα». «Οι Τούρκοι έχουν αποκλειστεί σ’ όλη τη Ρούμελη και καμιά ελπίδα ενισχύσεων δεν υπάρχει». «Ο Γέρο – Πανουργιάς είναι παλιός φίλος των μπέηδων και δε θα αφήσει τους εξαγριωμένους επαναστάτες να αφανίσουν τους Τούρκους, αν αυτοί παραδοθούν». «Ο Βασιλιάς των Ελλήνων έχει εμφανιστεί στα Σάλωνα και σ’ αυτόν θα παραδοθούν οι πασάδες».
Η τακτική του Πανουργιά αποδίδει, αλλά δεν επαρκεί. Χρειάζεται να παίξουν το ρόλο τους τα ακατανίκητα σε όλους τους αιώνες όπλα. Η πείνα και η δίψα. Η πολιορκία στενεύει όλο και περισσότερο. Τα μπρούτζινα κανόνια, βγαλμένα από τα μεγάλα ιστιοφόρα του ξακουστού Γαλαξιδιώτικου Στόλου, στήνονται από τους Γαλαξιδιώτες και τον Γκούρα στη θέση «Μνήματα», δίπλα στην παλιά συνοικία των ταμπάκηδων «Χάρμαινα» και βάλλουν συνεχώς. Ήδη οι πρώτες βολές καταστρέφουν «δυο φορτώματα άλευρα». Οι συνεχείς κανονιοβολισμοί κρατούν τους πολιορκημένους άγρυπνους, σε εντεινόμενη αγωνία και φόβο. Ακόμη όμως δεν παραδίδονται. Στα ριζά του Κάστρου των Σαλώνων, μέσα στη περιτοιχισμένη ζώνη, υπάρχουν τα περίφημα «Πηγάδια», οι πανάρχαιες πηγές της Άμφισσας. Μόνο αυτό το νερό κρατά ζωντανούς τους πολιορκημένους.
- Η κρίσιμη μάχη θα δοθεί στα Πηγάδια. Ο γενναίος Καραπλής, αξιωματικός του Πανουργιά, ορκίζει μια μικρή ομάδα παλικαριών, κατασκευάζει μαζί τους μέσα στη νύχτα μια ξύλινη σκαλωσιά, που ελέγχει το χώρο των Πηγαδιών και ανεβαίνουν όλοι μαζί πάνω της. Στο τέλος ο Καραπλής γκρεμίζει τη σκάλα με την οποία ανέβηκαν. «Από δω πάνω θα φύγουμε ή νικητές ή σκοτωμένοι». Την άλλη μέρα το πρωί οι Καραπλαίοι σκοτώνουν τον πρώτο Τούρκο που κατέβηκε να πάρει νερό. Ακολουθεί φονικότατη μάχη, όταν ο επικεφαλής της τουρκικής φρουράς, Χάιτας, επιχειρεί να ανακαταλάβει τις πηγές. Ο Χάιτας εξοντώνεται και αρκετοί ακόμη μαζί του. Πλέον η κατάσταση των πολιορκημένων είναι απελπιστική. Οι μπέηδες αποφασίζουν να διαπραγματευτούν με τον Πανουργιά.
Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ
Μετά από σκληρή πολιορκία δύο εβδομάδων, οι Οθωμανοί επιτέλους παραδίδονται. Είναι 10η Απριλίου 1821, ανήμερα Κυριακή του Πάσχα. Το πρώτο ελεύθερο Πάσχα στη Ρούμελη μετά από τέσσερις αιώνες φρικτής σκλαβιάς. Οι Τούρκοι παραδίδουν τον οπλισμό τους.
- Έτσι λοιπόν και φέτος (2022) σειρά εκδηλώσεων πραγματοποιήθηκαν από το δήμο Δελφών στην Αμφισσα, με την ευκαιρία του εορτασμού της επετείου απελευθέρωσης του Κάστρου των Σαλώνων, πρώτου Κάστρου που απελευθερώθηκε από τον Οθωμανικό ζυγό κατά την Επανάσταση του 1821.
Την κυβέρνηση εκπροσώπησε ο υφυπουργός Εθνικής ‘Αμυνας Νίκος Χαρδαλιάς ο οποίος παρακολούθησε την πανηγυρική δοξολογία στον ιερό ναό Αγίου Νικολάου ‘Αμφισσας, προεξάρχοντος του Μητροπολίτη Φωκίδος κ.κ. Θεόκτιστου και στη συνέχεια μετέβη στην πλατεία Ησαΐα, όπου τελέσθηκε επιμνημόσυνη δέηση προς τιμήν των εθνικών μας ηρώων και κατέθεσε στεφάνι στον ανδριάντα του Επισκόπου Σαλώνων Ησαΐα.
Τέλος, παρακολούθησε την παρέλαση στην οποία συμμετείχαν τμήματα από σχολεία όλων των βαθμίδων της ‘Αμφισσας, πολιτιστικοί σύλλογοι και σωματεία παραδοσιακής φορεσιάς από διάφορες περιοχές της Ελλάδας, καθώς και παραδοσιακούς χορούς και δρώμενα από χορευτικές ομάδες τοπικών συλλόγων.